هنگام رفت و آمد در کلانشهرهایی مانند تهران و شهرهای بزرگ کشور، همواره موارد ریز و درشتی نمایان هستند که اگر چه نقص و ایراد، قانونشکنی، ناهنجاری و حتی به شکلی آشکار، نبود قانون یا روشکار در مسائل مختلف را گوشزد کرده و حتی برخی از این معضلات آسیبهای مالی، جسمی، روحی و در مواقعی جانی نیز به دنبال دارند، اما با کمال تعجب باید گفت هیچ نهاد، ارگان یا ادارهای با چنین موضوعاتی برخورد نمیکند یا مسئولیت رفع چنین نواقصی را به عهده نمیگیرد.
در این نوشتار، برخی از این نکات که شاید نظر برخی از ما و (در مرحله بعد!) مسئولان ذیربط نیامده یا با چشم بسته از کنار آنها گذر میشود را، در قالب سه بخش مجزا، شامل موارد گوناگون به نگارش درآورده و راهکارهایی ارائه کردهایم، بلکه تلنگری برای خودمان و شاید گوشزدی برای دستاندرکاران باشد.
مسئله: چند سالی میشود بعضی از مالکان به بهانه ایجاد تغییر در نمای بیرونی اتومبیلهای خود، چراغ آنها را تعویض کرده و حتی برخی را حذف میکنند. نکته اینجاست که طبق استانداردها و قوانین بینالمللی ترافیک و راهها، چراغهای پشت خودروها حتماً باید قرمز رنگ باشند تا از فواصل دور هم مشخص گردد که این اتومبیل، رو به کدام جهت است؟ به عبارت دیگر چنانچه پشت فرمان نشستهاید، متوجه شوید که با شما در یک مسیر حرکت میکند یا با وجود نور سفید در خلاف جهت شما قرار دارد زیرا چراغ سفید (یا زرد) در جلوی اتومبیل بیانگر حرکت در جهت مخالف است و به همین دلیل چراغ دنده عقب هم سفید رنگ در نظر گرفته میشود. متأسفانه بسیار دیده میشود، چراغ راهنمای جلو نیز توسط بعضی رانندگان به چراغ سفید برای روشنایی تبدیل میگردد! که گاهی نتیجهای اسفبار به دنبال دارد.
مسئول: مقابله با این مورد مهم اما به ظاهر کوچک از آن دست موضوعاتی است که احتمالاً برای پلیس محترم راهنمایی و رانندگی در درجه چندم اولویت قرار دارد. با توجه به مخاطرات این موضوع، توقع بیشتری از پلیس در برخورد با این رانندگان میرود. البته بهتر که از ابتدا خودمان چنین تغییراتی را ایجاد نکنیم.
مسئله: درج نام متبرک الله، سورههای کوتاه و آیات مبارک قرآن کریم روی بخشهای مختلف خودروهای کوچک و بزرگ، از جمله نکاتی است که علاوه بر اتومبیلهای سواری و باری شخصی، حتی روی خودروهای عمومی، سرویسهای نظامی و خودروهای وزارتخانهها نیز به وفور دیده میشود. از یاد نبریم که بارها در قرآن مجید ذکر شده است (از جمله آیه 78 سوره واقعه) که فقط افراد طاهر (با وضو) مجاز به لمس و مسح آیات مبارک هستند، حال اینکه چنین خودروهایی چگونه و با چه وسایلی شستشو میشوند و در شرایط طبیعی به چه عوامل و آلودگیهایی (به ویژه فضولات پرندگان و حیوانات) آغشته میگردند، مسئلهای است که قطعاً باید مورد توجه قرار گیرد.
مسئول: عمل به دستورات الهی و ارج نهادن به فرامین دین از جمله اصولی است که هر مسلمانی ملزم به رعایت آن است. سوای مالکان خودروهای شخصی، جا دارد ادارات روابط عمومی و بخشهای مسئول در نهادهای مختلف، پیگیر جمعآوری و رفع این مسئله مهم باشند.
مسئله: وفور خودرو در شهرهایی چون تهران و نبود زیرساختهای کافی برای تردد و توقف این وسایل نقلیه، موجب شده است تا در حقیقت شهر به یک پارکینگ چند منظوره بدل گردد. این مشکل وقتی حادتر میشود که برخی از رانندگان، هیچ نکتهای را درنظر نگرفته و با هر شیوهای و در هر مکانی اتومبیل خود را جای داده و پارک میکنند! اصلا عجیب نیست وقتی کسی آنقدر اتومبیل خود را به خودروهای جلو و عقب میزند یا آنها را هل میدهد تا فاصله لازم را برای خود ایجاد کند، حال اتومبیل دیگران هر خسارتی دید، مشکل خودشان است! اگر هنگام خروج از پارکینگ منزل یا محل کار نیز، اتومبیلی را مقابل در دیدید، تعجب نکنید زیرا مالک آن حتما کار داشته است، در غیر اینصورت آنجا توقف نمیکرد!
مسئول: اگر آنچه را برای خود میپسندیم، برای دیگران نیز بپسندیم و همواره نگران این موضوع باشیم که شاید روزی خودمان هم گرفتار چنین معضلی شویم، بروز این رفتار غیر اجتماعی بطور چشمگیری کاهش خواهد یافت. البته نباید از ساخت پارکینگهای پرشمار، امن و مطئمن در نقاط مختلف شهر توسط شهرداری به جای انواع و اقسام پاساژ و مرکز خرید نیز چشمپوشی کرد.
مسئله: فرهنگ رعایت حق تقدم، از جمله مواردی است که بین ما ایرانیان، چندان فراگیر نشده و همیشه گلهمندیم که چرا دیگران به حق تقدم، احترام نمیگذارند! این مسئله فقط شامل حال خودروسواران نیست و علاوه بر موتورسواران (که تقریباً تابع هیچ قانونی نیستند)، عابران پیاده را نیز هنگام گذر از سطح سوارهرو در بر میگیرد.
مسئول: همواره فراموش میکنیم ما برای سایرین همان دیگران هستیم و این چرخه معیوب همیشه در تکرار است. وقتی پیاده هستیم انتظار داریم رانندگان در هر شرایطی به پیادهها احترام گذاشته و به آنها اجازه عبور دهند ولی وقتی پشت فرمان مینشینیم از اینکه سوای سایر خودروسواران، عابر پیاده میتواند در هر زمان و مکانی، ظاهر شود به ستوه میآییم. به نظر شما چه کسی قادر به رفع این معضل است؟
توجه بیشتر پلیس
وظایف و اختیارات پلیس هر کشور، تابع مقررات از پیش تعیین شدهای است که در بیشتر موارد بسیار به هم نزدیک است. با این حال برخی نارساییها در مملکت ما شاید موجب شده تا پلیس نتواند آنگونه که باید عملکردی کامل داشته باشد. در این بخش، برخی نکات را به نگارش درآورده و راهکارهایی ارائه کردهایم، بلکه گوشزدی برای دستاندرکاران باشد.
مسئله: بارها دیدهایم برخی رانندگان خودروهای انتظامی و به ویژه پلیس راهنمایی و رانندگی، تابع قوانین نبوده و گاهی این اتومبیلها از لحاظ فنی نیز مشکل دارند! وقتی ایجاد سد معبر برای گفتگو با سایر همکاران یا حضور در خط سبقت با کمترین سرعت، سبقت غیر مجاز (بدون دلیل یا مأموریت) و ... توسط برخی از نیروهای پلیس به راحتی انجام میشود، چگونه باید از مردم انتظار رعایت قانون داشت! زمانی که بخشی از خودروهای انتظامی در حال تردد (از هر مدل و نوعی) دود میکنند، چراغهای معیوب دارند، پلاکشان خوانده نمیشود و ... چگونه میتوان به معاینه فنی سایر خودروهای در حال رفت و آمد، ایراد گرفت و برای آنها به اصطلاح اعمال قانون کرد؟!
مسئول: بدون شک پلیس (و نیروهای نظامی و انتظامی) هر جامعه به عنوان گل سرسبد و پیشتاز قانونمندی و قانونمداری مطرح بوده و ناگفته پیداست که چنین مواردی تا چه حد از دید مردم ناپسند جلوه میکند. بطور قطع عدم وجود چنین مواردی و توجه ویژه به رفع آنها، تاثیر بسیار چشمگیر و مطلوبی بر عموم مردم و خصوصاً رانندگان خواهد داشت.
مسئله: خطکشیهای بیسرانجام یا درهم تنیده، تابلوهای بیربط و حتی ضد و نقیض در مسیرهای مختلف، تابلوهایی که راننده را مجبور به تخلف از قانون میکنند و سایر موارد آگاهیدهنده یا راهنماییکننده نامفهوم، بیدلیل یا ناصحیح، بسته به محل قرارگیری آنها موضوعی است که پای پلیس راهنمایی و رانندگی و سازمانهای ذیربط نصب و نگهداری تابلوها و امکانات ترافیکی را به میان میکشد، اما جالب اینجاست که روشنشدن خیلی از این نابسامانیها نیازی به تفکر و محاسبات پیچیده نداشته و حتی با یکبار گذر از برخی معابر، میتوان به مشکل یا مسئله موجود پی برد.
مسئول: با توجه به اینکه نوع تابلوهای ترافیکی توسط پلیس رانندگی مشخص شده و نصب آنها و همچنین تابلوهای راهنما توسط شرکتهای زیر پوشش شهرداریها یا راهداریها صورت میگیرد، روشن است که مسئول حل این معضل چه ارگانهایی هستند. تردیدی نیست که برطرفشدن چنین مواردی چقدر به افزایش ایمنی، بهبود روند ترافیک و کاهش تصادفات و آسیبهای آنها کمک میکند.
مسئله: هر عمل غیر منطبق با قانون، جزایی برابر با آنچه قانونگذار مشخص کرده است به دنبال دارد و فرد متخلف باید به صورت کتبی از نوع خلاف و میزان مجازات خود مطلع گردد. این موضوعی است که در برگههای جریمه پلیس، نمود چندانی نداشته و فردی که جریمه میشود تنها کد یک تخلف را روی برگه خود میبیند که در بیشتر موارد در جدول پشت برگه نیز ثبت نگردیده است و چون راننده نمیتواند تخلف انجام شده را با مجازات ثبت شده، تطبیق دهد به اجبار باید آنچه را دریافت میکند، بپذیرد.
مسئول: بدون هیچ توضیحی، اصلاح این رویه، بر عهده پلیس است. اگر چه در سیستم مکانیزه جدید، قبض جریمه صادره، تمام اطلاعات لازم را در خود دارد اما با توجه به محدود بودن این سیستم و همچنین صدور جریمه توسط پرسنل وظیفه، اصلاح این موضوع مطالبه به حقی است.
مسئله: حمل بارهای بزرگ یا درازتر از وسیله نقلیه، فقط مختص موتورسواران حوالی بازارها نیست و وانتها نیز در زمینه جابجایی انواع تیرآهن و میلگرد با طولی چند برابر درازای خودرو یا بارگیری تا چند برابر بلندای سقف، در گروه رکوردشکنان قرار دارند.
مسئول: این معضل که تاکنون چندین مورد جرح و مرگ را در نقاط مختلف کشور به دنبال داشته است به ویژه در حوالی مراکز فروش آهن، کمتر مورد توجه پلیس قرار میگیرد و تا حدودی تساهل و تسامح، شامل حال این گروه از رانندگان میگردد. این کار خطرناک به دلیل اینکه علاوه بر جان راننده، زندگی افراد بسیاری پیرامون وانت را نیز به خطر میاندازد، اصلا قابل اغماض و چشمپوشی نیست.
مسئله: نصب و بکارگیری چراغهای گردان یا اخطار با رنگهای متنوع، همراه با انواع آژیر در خودروهای ارگانهای مختلف مملکت با دریافت یک مجوز، انجام شدنی است اما حواشی و پیامدهای آن کمتر مورد توجه قرار گرفته و همواره یک مسئله همهگیر بوده است. این در حالی است که داشتن چنین تجهیزاتی، هیچگونه سنخیتی با مأموریت بسیاری از دستگاهها نداشته و تنها سبب بروز تنش در جامعه میگردد. گشتهای بازرسی تاکسیرانی و اتوبوسرانی که تنها با موارد خاص خود مواجهاند، انواع خودروهای شهرداری از حمل زباله تا بازرسان ساخت و ساز، واحدهای سیار دژبان نیروهای مسلح با مأموریتی اختصاصی، امداد خودروهای شرکتهای خودروساز و با کمی سختگیری اتومبیلهای امداد برق، گاز، آب و تلفن و ... از جمله مواردی هستند که نصب چراغگردان روی آنها مفهوم چندانی ندارد.
مسئول: چراغهای گردان در کشورهای پیشرفته، مختص نیروهای امنیتی، انتظامی، آمبولانس و آتشنشانی است که هر کدام نیز چراغهای مختص خود و آژیر اختصاصی دارند تا نور و صدای آنها از هر فاصلهای بیانگر حضور افرادی خاص باشد. شاید بهتر باشد پلیس در تعامل با سایر بخشهای ذیربط در صدور مجوز برای استفاده از این چراغها سختگیری بیشتری نموده، برخورد و جمعآوری این لوازم غیرضروری را هر چه زودتر در دستور کار خود قرار دهد.
شهرداری، راهداری و ترافیک
یکی از ارکان توسعه شهرسازی، بهبود ترافیک، روانسازی و امنیت تردد خودروها و ... شهرداریها و راهداریها هستند که با اقدامات اصولی و به موقع خود میتوانند بسیار نتیجهبخش و مفید فایده باشند. در ادامه با بررسی برخی از مسایل مربوط به این دو مجموعه پرکار، پیشنهاداتی را در جهت بهبود وضع موجود ارائه کردهایم:
مسئله: تقریباً در راستای تمام بزرگراههای درونشهری کشور با تابلوهای «توقف در سراسر بزرگراه ممنوع» مواجهایم اما براستی در مسیری که یک توقفگاه یا شانه مناسب برای ایستادن خودروهای دچار آسیب ندارد، اگر مشکلی برای اتومبیلهای عبوری اتفاق بیافتد، چه باید کرد؟ چه کسی پاسخگوی عواقب و خسارات ناشی از این مسئله مهم خواهد بود.
مسئول: طراحی صحیح و اصولی بزرگراهها به دلیل تعداد زیاد و سرعت بالای خودروهای در حال گذر، ایجاب میکند که در فاصله هر چند کیلومتر یک پارکینگ اضطراری در نظر گرفته شود اما این معضل در بزرگراههای شهری کشور، پس از خرابی یا برخورد اتومبیلها همواره موجب اختلال در حرکت و به خطر افتادن جان تعداد زیادی از مردم میشود. جا دارد تا شهرداریهای شهرهای بزرگ در کمترین زمان نسبت به رفع این نقص اساسی اقدام کنند تا رفت و آمد شهروندان در مسیرهای ایمنتری انجام گردد و از این پس نیز مجوز احداث هیچ بزرگراهی بدون پارکینگ اضطراری صادر نشود.
مسئله: نبود پارکینگ همگانی خودروها در خیابانهای اصلی یا مرکزی شهرهای بزرگ از دیگر نکات حیرتآور ترافیک کشور و به ویژه تهران است که ضعف ناوگان حمل و نقل عمومی، موجب پررنگتر شدن این مشکل میشود. البته مالک خودرویی که عوارض و مالیات داده و هر سال مبلغ گزاف بیمه را پرداخت میکند، به دلایل گوناگون از ورود به محدودههای مختلف منع میگردد و جرایم توقفهای دوبله یا در محلهای ممنوع را میپردازد، متهم ردیف اول است و عدم در نظر گرفتن پارکینگ در مراکز خرید یا صدور مجوز برای ساختن مجتمعهای بزرگ تجاری در گلوگاههای شهر، اصلاً ربطی به این موضوع ندارد! به همین دلیل است که در خیابانی مانند ولیعصر تهران بالاتر از شهید بهشتی که نیمی از آن هم به مسیر ویژه اتوبوس اختصاص یافته، تنها دو خط عبوری وجود دارد که تازه نیمی از باند کناری نیز در اختیار پارکبانهای شهرداری قرار دارد، حالا جریان ترافیک از کجا باید برود، بماند.
مسئول: نظارت بر ساخت و ساز اصولی و منطبق با برنامههای مدون شهرسازی از جمله وظایف مهم شهرداریهاست. نهادی که با دریافت عوارضهای مختلف، برای گسترش و بهسازی زیرساختهای شهری هزینه میکند. با این وجود مشخص نیست که چرا ساخت پارکینگهای طبقاتی (حتی با خرید زمین به نرخ گزاف) در دستور کار شهرداری قرار ندارد. به نظر شما نفع چنین مکانهایی به اندازه تونلهای درون شهری، اتوبانهای دو طبقه یا مراکز تجاری نیست، اگرچه هزینهای به مراتب کمتر دارد. آیا ترافیک فقط خودروهای در حال حرکت را شامل میشود؟
مسئله: به نظر میرسد زمانبندی درست و دقیق انجام کارهای عمرانی به همراه تخصیص بودجه لازم، چندان تعریفی در انجام امور راه و شهرسازی کشور ندارد، زیرا هر سال با از دست دادن ماههای کم بارش (خشک) و گرم سال، تازه نوبت به آسفالت، جدولبندی، احداث و ... میرسد. در این حالت هم بعد از پایان عملیات آسفالتکاری، درپوش کانالهای تاسیسات شهری گود شده و مدتی زمان میبرد تا گروهی به آنها رسیدگی کند. اما این گروه آیندهنگر، سطح درپوشها را چند سانتیمتری بالاتر میآورند تا در دور بعدی ترمیم آسفالت مشکلی بوجود نیاید!
مسئول: بیتردید انجام به موقع امور عمرانی و عملیات راه و شهرسازی نه تنها موجب آسان شدن رفت و آمد میگردد بلکه مواردی چون صرفهجویی در هزینهها را هم در پی دارد و مسئول مستقیم انجام درست و به هنگام چنین اموری شهرداریها و راهداریها هستند. اینکه چگونه است پس از این همه مدت هنوز برنامهریزی صحیحی جهت استفاده از شرایط فصول گرم برای عملیات عمرانی صورت نمیگیرد، هماهمنگیهای لازم با سایر ارگانها انجام نمیشود یا چرا همواره برخی شرکتها منتظر آسفالت شدن معابر میمانند تا بتوانند محل دقیق کندکاری خود را بیابند! بر ما پوشیده است. البته خلاف این موضوع نیز صادق است، برای مثال در جادهها و شهرهای شمالی کشور که در فصل تابستان، از قطبهای گردشگری کشور محسوب میشوند، درست زمانی که تردد به بالاترین حد خود میرسد، ترمیم و بازسازی محورها و خیابانها آغاز میگردد!