ناپایداری شرایط سیاسی ترکیه از یک سو و ناامنی این کشور از سوی دیگر، تبدیل به امتیازی برای اقتصاد ایران از جمله صنعت خودرو شده است؛ تهدیدی برای اقتصاد ترکیه که اگر تصمیم‌گیران ایرانی با هوشیاری با آن برخورد کنند، می‌تواند به یک امتیاز بزرگ برای ایران تبدیل شود.
روزنامه «فرصت امروز» در ادامه می‌نویسد: صنعت خودروی ترکیه بیشترین بهره را از ناپایداری‌های ایران برده است. دوره جنگ تحمیلی ایران و پس از سال‌هایی که تحریم بر ارتباط ایران با جامعه بین‌المللی سایه انداخته بود، هر یک فرصتی درخشان برای ترکیه‌ای رقم زد که عزم خود را برای رشد و توسعه اقتصادی جزم کرده بود.
به دلیل وجود موانع بسیار، سرمایه‌گذاران خارجی نظیر رنو و فیات پا به ترکیه گذاشتند و این‌گونه شد که صنعت خودروی ترکیه به قدری جان گرفت که به اعتقاد کارشناسان به میزان درآمد نفت ایران، برای این کشور ارز آوری دارد. حالا دیگر در ایران نه از جنگ خبری است و نه به طور تقریبی از تحریم.
درهای آخرین بازار بزرگ و استراتژیک دنیا به روی سرمایه‌گذاران خارجی گشوده شده و ماه‌هاست که هیأت‌های تجاری برای بررسی شرایط سرمایه‌گذاری در ایران، بلیت تهران گرفته‌اند. در میان این هیأت‌ها نام شرکت‌هایی نظیر رنو و فیات هم دیده می‌شود؛ رنویی که سابقه حضور در ایران را داشته و چند ماهی است که می‌خواهد با خرید یک سایت تولیدی، به بازار ایران برگردد.
فیاتی‌ها نیز همچنان در حال مذاکره با بزرگ‌ترین خودروساز ایران برای مشارکت هستند. برخی معتقدند اصرار رنو برای خرید یک سایت تولید خودرو در ایران نیز به دلیل پیش‌بینی بحران‌های ترکیه بوده است. حالا اما واقعا شرایط امروز ترکیه بحران‌زده می‌تواند فرصتی برای ایرانی باشد که عزم خود را برای رشد و توسعه اقتصادی در پیوند با جامعه جهانی جزم کرده است؟
فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو، در پاسخ به این پرسش به «فرصت امروز» می گوید: «فرصت بی‌نظیری برای صنعت خودروی ایران ایجاد شده و اگر به درستی تصمیم گرفته شود و فرصت‌سوزی نشود، می‌توان بیشترین بهره‌برداری را از آن کرد. فضای ایجاد شده ناشی از کودتا فارغ از اینکه کار چه کسی بوده است، به سرمایه‌گذاران نشان داد که ترکیه جای امنی برای سرمایه‌گذاری نیست. در این شرایط تنها جایگزین برای ترکیه، ایران است که می‌تواند از این بحران سیاسی نهایت استفاده را ببرد.»
او ادامه می‌دهد: «صنعت خودروی ایران از دو جنبه می‌تواند از این موضوع بهره‌برداری کند، قطعه‌سازی و خودروسازی، که البته به این دلیل که قطعه‌سازان ما به غیر از دو یا سه شرکت بزرگ، نسبت به خودروسازان چابکی کمتری دارند و همچنین زیرساخت‌های ترانزیتی در ایران آنچنان که باید فراهم نیست، ممکن است ایران فعلا نتواند در این زمینه با ترکیه رقابت کند. اما در موضوع خودروسازی از جنبه صادرات، شرایط ایران قابل رقابت است زیرا در ترانزیت خودرو تنظیم زمان به صورت ماهانه است و به اندازه قطعه حساس نیست.»
همچنین حسن کریمی سنجری، کارشناس صنعت خودرو نیز در این زمینه در گفت‌وگو با «فرصت امروز» بیان می‌کند: «صنعت خودروی ترکیه در سال‌های پس از انقلاب ایران، بهترین بهره‌برداری منطقه‌ای را از فضای اقتصادی و صنعتی کشور ما داشته است. در واقع در حالی که جمهوری اسلامی ایران تحت فشارهای ناشی از جنگ تحمیلی و همچنین محدودیت اقتصادی و ارتباطی برگرفته از تحریم‌ها نتوانسته است از ظرفیت‌های خود در جهت توسعه صنعت خودروسازی داخلی استفاده کند، این ترکیه بوده که به خوبی جریان سرمایه و تکنولوژی در زنجیره ارزش خودروی جهانی را به خود جذب کرده است. مزیت‌های مشترک ترکیه و ایران در توسعه صنعت خودروسازی شامل نیروی کار ارزان، موقعیت جغرافیایی که کاهنده سهم زیادی از هزینه‌های لجستیک جریان مواد و محصول است، سابقه و تجربه صنعتی در خودروسازی تنها بخشی از پتانسیل‌های مشترک دو کشور بوده است که انرژی ارزان و کیفیت بالای نیروی متخصص و از همه مهم‌تر بازار تقاضای میلیارد دلاری ایران را باید به مزیت‌های کشورمان اضافه کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «اما چرا با وجود این همه مزیت ترکیه توانسته در سال 2016 بیش از 22 میلیارد دلار ارز آوری از صادرات خودرو و قطعه داشته باشد در حالی که صنعت خودروسازی ایران نه تنها ارزآوری نداشته که در جلب رضایت مشتریان داخلی خود نیز ناتوان بوده است؟ جواب این سوال به سیاست‌های تجاری و اقتصادی کشور ترکیه برمی‌گردد و همچنین به قوانین پایداری که این کشور برای جلب سرمایه‌های خارجی تدوین کرده است.
این روزها اوضاع سیاسی و بین‌المللی ترکیه، امنیت سرمایه‌ها و زیرساخت‌های خارجی ایجاد شده در صنعت خودروسازی این کشور را تحت تاثیر قرار داده به طوری که می‌توان احساس امیدواری کرد که ایران به عنوان ایمن‌ترین کشور منطقه و نیز دارا بودن مزایای برتر نسبت به این کشور در حوزه سرمایه‌گذاری، بتواند به عنوان جایگزین مناسب ترکیه در شراکت تجاری با خودروسازان بزرگ دنیا مطرح شود ولی آیا شرایط کسب و کار و قوانین تجارت در جمهوری اسلامی برای جذب سرمایه‌های میلیاردی خودروسازان بزرگ دنیا که در ترکیه فعال هستند این اجازه را می‌دهد؟»
کدام خودروسازان به سمت ایران کوچ می‌کنند؟
بازار داخلی ترکیه در دست واردکنندگان است اما این کشور هاب صادراتی قطعات و خودروهای شرکت‌هایی نظیر رنو و فیات است. حالا پرسش اینجاست که با شرایط فعلی ترکیه، سرمایه‌های کدام خودروسازان به سمت ایران سرازیر می‌شود؟
زاوه در پاسخ به این پرسش اظهار می‌کند: «در موضوع صادرات به نظر می‌رسد ترکیه دیگر یک بازار امن برای رنو نیست. فیات اما کندتر به این ماجرا نگاه می‌کند زیرا پایگاه فیات در این کشور به هزینه‌های ترک‌ها ساخته شده است جدای اینکه کارخانه‌های اروپای شرقی اروپا به تازگی فعال‌تر شده‌اند که می‌توانند جای ترکیه را پر کنند. در بحث خودروهای تجاری، بنز فعالیت‌های گسترده‌ای در ترکیه داشته که این شرایط طبیعتا بنز را ناچار می کند که رویکرد دیگری را در پیش بگیرد.
در حوزه کامیون، بازار داخل ترکیه یکی از بزرگ‌ترین بازارهای جهان بوده که اگر این ناپایداری ادامه پیدا کند و مسیر ترانزیتی دچار مشکل شود، زیانش به همه کامیون‌سازان دنیا تحمیل خواهد شود به ویژه فورد که منحصرا در ترکیه و برزیل کامیون تولید می‌کند.»
او تصریح می کند: «به اعتقاد من نخستین شرکتی که به سمت ایران شیفت خواهد کرد، رنو خواهد بود. به هر صورت اکنون دورنمای ترکیه خوب نیست و همین موضوع موجب می‌شود رنو از سرمایه‌گذاری‌های جدید در ترکیه خودداری کند و تنها گزینه جایگزین، ایران است.»
نیاز به تغییر فضای کسب و کار
نکته دیگری که می‌توان در این گزارش آن را بررسی کرد، فضای کسب و کار ایران است. نباید فراموش کنیم که ترک ها علاوه بر استفاده از بحران‌های موجود در کشورهای همجوار خود، فضای کسب و کار خود را تسهیل کرده و به تولیدکنندگان خود امتیاز داده‌اند. اما آیا ایران هم چنین مزیتی را دارد؟
کریمی سنجری در این زمینه معتقد است: «با یک اقدام چابک و جهادی در بازنگری و اصلاح قوانین تجارت خارجی باید شرایط ورود سرمایه های خارجی در حوزه خودروسازی را به ایران تسهیل کنیم، باید به شرکت‌های بزرگ خودروسازی در دنیا اجازه دهیم که شیوه سرمایه‌گذاری در ایران را خود انتخاب کنند و ما تنها شرایط و شاخص هایمان را اعلام کنیم. همین که یک سرمایه گذاری منجر به ایجاد اشتغال، امکان تولید خودروهایی باکیفیت و با مدل های روز و نیز مهم‌تر از آن صنعت خودروسازی ایران را به عنوان مهم‌ترین سایت منطقه در تولید و صادرات خودرو به بازارهای منطقه‌ای برخی از شرکت‌های بزرگ خودروساز به دنیا مطرح کند، کفایت می‌کند. فراموش نکنیم در زنجیره ارزش خودروسازی جهان استقلال، مفهوم دیگری پیدا کرده است. شراکت جهانی در این زنجیره به وجود آورنده نوعی وابستگی دوطرفه در این تجارت است. به هر حال کشوری که سرمایه به ایران وارد می‌کند به نوعی به نیروی کار و امنیت سرمایه خود وابسته می‌شود. بنابراین اگر در تدوین قوانین مناسب سرمایه‌گذاری خارجی درایت به خرج دهیم، قطعاً جریان انتقال سرمایه‌های میلیاردی شرکت‌های بزرگ خودروسازی دنیا که در ترکیه حضور دارند به داخل کشور تسریع و تسهیل خواهد شد.»
تاریخ نشان می‌دهد تصمیم‌گیران اقتصادی ترکیه در مواجهه با بحران‌های ایران هوشمندانه رفتار کرده و همواره بیشترین بهره را برده‌اند. اما آیا تصمیم‌گیران اقتصادی و سیاسی ایران هم می توانند همین قدر هوشمندانه و با سرعت عمل به پیش بروند؟ متأسفانه سیاستمداران ایرانی نتوانستند از بحران ایجاد شده میان روسیه و ترکیه استفاده کرده و جایگزین خوبی در موضوع صادرات محصولات کشاورزی به روسیه برای ترکیه باشند. اما اکنون فرصتی غیرقابل تکرار برای صنعت خودروی ایران است و همه چیز بستگی به تصمیم های سریع و درست دارد تا باز هم این فرصت مانند سال‌های طلایی گذشته، از دست دومین صنعت بزرگ کشور نرود.