تاریخچه طرح ترافیک؛ از صدور مجوز تردد برای الاغ تا خودرو

«مجله ماشین» - سازمان حمل و نقل ترافیک تهران از اسفندماه سال 1357 بررسی هایی به منظور دستیابی به یک شبکه حمل و نقل متعادل در رابطه با سامانه ی اتوبوسرانی و کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی، به خصوص در مرکز شهر آغاز کرد که در نهایت به اعمال مقررات ممنوعیت ورود وسایل نقلیه غیر مجاز طی ساعاتی از روز به هسته ی مرکزی شهر انجامید.

به گزارش پایگاه خبری «مجله ماشین»، ظاهرا صدور مجوز طرح ترافیک سابقه طولانی دارد. تصویر زیر مربوط به جواز عبور مرور برای یک الاغ و صاحبش محمد بیک سرور در مصر است. این سند متعلق به سال ۱۸۷۳ میلادی است.

اما در ایران مراحل مختلف اجرای طرح ممنوعیت و محدودیت تردد وسایل نقلیه شخصی به شرح زیر مورد بررسی و اجرا درآمد:

1- مرحله اول طرح / ایجاد مسیر ویژه اتوبوس در مرکز شهر

این مرحله از طرح در ارتباط با استفاده بهینه معابر شبکه ارتباطی، نظام یک طرفه ی خیابان های مرکزی شهر مورد بررسی و طراحی قرار گرفت و هم زمان به منظور تسهیل حرکت اتوبوس های شرکت واحد اتوبوسرانی جمعا 30280 متر مسیر ویژه اتوبوس با عرض 5.5 الی 6.5 متر در یک سمت بعضی از خیابان های اصلی طراحی و از هفته دوم شهریور ماه 1358 به محله اجرا گذاشته شد.

اعمال این سیاست و روش موجب گردید که علاوه بر روانی تردد وسایل نقلیه در شبکه معابر هسته ی مرکزی، سرعت متوسط حرکت اتوبوس های شرکت واحد از 12.4 به 13.4 کیلومتر در ساعت افزایش یابد.

2- مرحله دوم طرح / محدودیت تردد اتومبیل های تک سرنشین

این مرحله از طرح به منظور به بهبود نسبی ترافیک با ایجاد محدوده ای در مرکز شهر - از شمال خیابان طالقانی از غرب تا خیابان حافظ، از جنوب تا خیابان مولوی و از شرق تا خیابان مصطفی خمینی - در تاریخ اول آبان ماه 1358 به مرحله اجرا درآمد. بدین ترتیب ورود اتومبیل های تک سرنشین طی ساعات 6:30 صبح الی 10 صبح به محدوده مزبور ممنوع گردید.

در سال 1338 قیمت زمین اطراف میدان توپخانه و خیابان فردوسی چندین برابر خیابان ولیعصر و خیابان شریعتی و ... بوده اما از دهه 50 این وضعیت تغییر کرده و به مرور این منطقه افت پیدا کرده است. به گزارش پایگاه خبری «مجله ماشین»، به نظر می رسد این وضعیت کاملا منطقی باشد، چون زمانی که دسترسی به یک منطقه محدود شود، مشتری آن هم کم می شود و مطلوبیت اقتصادی آن کاهش می یابد.

پس از اندک مدتی عملا اجرای این مرحله از طرح با ناکامی روبرو گردید، چرا که مسافران منتظر وسایل نقلیه عمومی و به خصوص مسافران تاکسی در مدخل های ورودی محدوده به توافق رانندگان وسایل نقلیه تک سرنشین، سوار بر اتومبیل های آنها شده و پس از طی مسافتی کوتاه پیاده می شدند. در نتیجه بقیه مسیر را باز هم وسایل نقلیه به صورت تک سرنشین طی می کردند و بدین طریق صرفا از دروازه های ورودی طرح به داخل راه می یافتند.

3- مرحله سوم طرح / محدودیت تردد در منطقه مرکزی شهر

در مرحله سوم طرح ترافیک از ورود کلیه وسایل نقلیه شخصی بدون در نظر گرفتن تعداد سرنشین و همچنین از تردد وانت بارهای شخصی جلوگیری به عمل آمد. در ضمن برای وسایل نقلیه مجاز مانند تاکسی سرویس ها، اتومبیل های دولتی و یا متعلق به پزشکان، تسهیلاتی از قبیل صدور کارت تردد و منقوش ساختن درب اتومبیل ها به آرم مخصوص طرح ترافیک در نظر گرفته شد. این مرحله در تاریخ 95/3/24 به اجرا گذاشته شد و ساعات ممنوعیت بین 6:30 الی 10 صبح (ساعات اوج ترافیک) تعیین گردید. مساحت محدوده حدود 23 کیلومتر مربع و حدود آن در این مرحله از شمال به خیابان استاد مطهری، از غرب به خیابان کارگر، از جنوب به خیابان مولوی و از شرق تا خیابان مصطفی خمینی تعیین گردید.

4- مرحله چهارم طرح 

در اسفند ماه سال 1360 به مدت زمان محدودیت ورود وسایل نقلیه به مرکز شهر 2 ساعت افزوده شد و زمان طرح ترافیک از 6:30 صبح تا 12 ظهر تعیین گردید که همراه با جیره بندی بودن سوخت وسایل نقلیه، تردد در داخل محدوده به نحو چشمگیری کاهش یافت. با وجود این به تدریج به دلیل پایین بودن کیفیت سطح خدمات حمل و نقل عمومی و برخی سوءاستفاده ها از کوپن بنزین، این وضع تغییر کرد و با لغو جیره بندی در بهمن ماه 1361، تراکم بیش از حد و بی سابقه ای در خیابان ها پدید آمد که موجب افزایش ساعات محدودیت تردد به میزان سه ساعت (از ساعت 6:30 الی 15) بدون تغییر در ابعاد محدوده طرح گردید.

5- مرحله پنجم طرح

با ادامه نابسامانی و ازدیاد حجم تردد وسایل نقلیه غیرمجاز در محدوده طرح در بهمن و اسفند ماه 1361، مرحله پنجم در آغاز سال 1362 با وضع جریمه هایی برای متخلفان اجرا شد. مدت زمان محدودیت ورود به محدوده از ساعت 6:30 الی 15 تعیین گردید. در این مرحله علاوه بر افزایش کارکنان اجرایی طرح، اقدامات بازدارنده دیگری از قبیل زنجیرگذاری در مدخل برخی از ورودی های فرعی انجام گردید.

6- مرحله ششم طرح

این مرحله در سال 1364 به اجرا درآمد و محدودیت زمانی آن، بدون تغییر در محدوده مکانی طرح، با 1.5 ساعت کاهش نبست به مرحله پنجم از ساعت 6:30 الی 13:30 اعلام گردید و سازمان حمل و نقل ترافیک تهران برای آن عده از افراد و مشاغل که لازمه ی فعالیت روزانه آنها ورود و خروج و تردد در داخل محدوده بود، مجوز عبور صادر کرد.

7- مرحله هفتم طرح

در آذرماه سال 1371 مجددا طرح افرایش زمان محدودیت ورود به محدوده طرح به مورد اجرا گذارده شد و ساعات محدودیت تردد از 6:30 صبح تا 17 بعد از ظهر تعیین گردید.

8- مرحله هشتم طرح 

در فروردین 1381، مرز جنوبی طرح ترافیک از خیابان مولوی به خیابان شوش و مرز شرقی آن از بهارستان و خیابان مصطفی خمینی به خیابان های مازنداران و 17 شهریور منتقل شد. به این ترتیب وسعت محدوده ممنوعه طرح ترافیک از 23 به 31.7 کیلومتر افزایش یافت.

همچنین به منظور پاسخ به نیاز دستگاه های مختلف متقاضی دریافت مجوز ورود به محدوده ممنوعه طرح ترافیک شهر تهران با افزایش تعداد پنج هزار فقره برچسب، با اولویت واگذاری به دفتر مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری، قوه قضاییه، وزارت اطلاعات، جانبازان و معلولان و بیماران خاص، سازمان نظام پزشکی، مطبوعات، اتحادیه آژانس های تاکسی و وانت بار و سایر نهادهای دولتی و عمومی موافقت گردید.

9- مرحله نهم

از اواسط آذر ماه سال 1384، به دلیل آلودگی شدید هوای تهران مبادرت به اجرای طرح تردد نوبتی خودروها یا طرح زوج و فرد شد . ساعات اجرای این طرح از 6:30 صبح الی 19 بعدازظهر و پنج شنبه ها از 6:30 صبح الی 13 بعدازظهر است. محدوده زوج و فرد دارای 120 نقطه ورودی است. مرز این محدوده با وسعت 74 کیلومتر مربع به شرح زیر است:

-    محدوده شمالی : بزرگراه رسالت

-    محدوده غربی : بزرگراه چمران و خیابان نواب

-    محدوده جنوبی : بزرگراه بعثت

-    محدوده شرقی : بزرگراه امام علی (ع)

10- مرحله دهم / کنترل مکانیزه و آغاز به کار دوربین های طرح ترافیک

از روز شنبه 17 فروردین ماه 1392، تمام دوربین‌های طرح ترافیک فعال شد و در مبادی ورودی طرح زوج و فرد، مأموران پلیس راهور مستقر شدند و صرفاً کسانی می‌توانند در این محدوده‌ها تردد کنند که دارای مجوز طرح ترافیک مربوط به سال 92 باشند. 

11- مرحله یازدهم / حذف برچسب طرح ترافیک و آغاز به کار دوربین های زوج و فرد

به گزارش پایگاه خبری «مجله ماشین»، آذر ماه سال 93، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران از حذف برچسب آرم طرح ترافیک در سال 94 خبر داد و گفت: ای دی کارت های طرح ترافیک سال94 جایگزین برچسب شده و از طریق پست ارسال می شود. همچنین دوربین های زوج و فرد از اول دی ماه 1394 فعال شد و تمامی تخلفات را ثبت می کنند.

12- مرحله یازدهم / طرح LEZ

در این طرح که فعلا در مرحله تحقیق و بررسی است، خودروها به 3 گروه‌ قرمز و زرد و سبز تقسیم می شوند؛ که گروه قرمز شامل خودروهای فرسوده و فاقد معاینه فنی، گروه زرد خودروهایی با استاندارد زیر یورو 5 که شامل اکثر خودروهای کشور هستند و گروه سبز خودروهای برقی، هیبریدی و خودروهای یورو5 به بالا هستند.

اگر این دسته بندی انجام شود بر اساس این تصمیم برای گروه قرمز خودروهای فرسوده و خودروهایی که فاقد معاینه فنی هستند در تمام روزهای کاری سال از 6 صبح تا ساعت 19 ورودشان به محدوده ممنوع خواهد بود. برای گروه زرد که اکثر خودروها را شامل می شوند در روزهایی که هوا در شرایط ناسالم قرار بگیرد محدودیت تردد زوج و فرد اعمال می‌شود و گروه سبز که خودروهای پاک هستند تابع وضعیت هوا نیستند و در همه شرایط می‌توانند وارد محدوده شوند.