مدتی است که شهرداری تهران از طرح جدیدی خبر می‌دهد و بناست بر اساس این طرح که به اختصار «ال.ای.زد» (LEZ) نامیده می‌شود، مجوز ورود خودروها به محدوده‌های ترافیکی بر اساس میزان آلایندگی‌شان صادر شود؛ طرحی که گرچه ممکن است موفق تر از طرح ترافیک و طرح زوج و فرد به نظر برسد اما دارای یکسری معایب و اشکالات نیز هست که در حالت خوشبینانه زیرساخت‌های اجرای آن فعلا در پایتخت وجود ندارد.
در این شرایط گرچه مدیران شهرداری با اطمینان از اجرایی شدن این طرح خبر می‌دهند، اما تاکنون پلیس راهنمایی و رانندگی به عنوان یکی دیگر از متولیان اجرای چنین طرحی اظهار نظر صریحی در این خصوص مطرح نکرده بود که سرانجام پلیس راهور ناجا موضع خود در این خصوص را اعلام کرد و سرهنگ علیرضا جهانگیری، رییس پلیس ترافیک شهری راهور ناجا آن را تشریح کرد.
جهانگیری در این گفت‌وگو اجرای طرح‌هایی نظیر ال.ای.زد را کافی نمی‌داند و معتقد است که باید پایتخت را نجات داد. او با اشاره به تقسیم بندی خودروها به چهار دسته آبی، سبز، زرد و قرمز می‌گوید: «احساس می‌کنم این طرح نیازمند مطالعه است و در حال حاضر نیز در مرحله اجرا قرار ندارد. نباید تصور کنیم که با اجرای این طرح تمام محدوده‌ها از بین می‌رود بلکه باز هم یک سری محدودیت برای خودروها وجود دارد و اتفاقا محدودیت نیز بیشتر است.»
رییس پلیس ترافیک شهری ناجا همچنین اظهار می‌کند: «با توجه به اینکه پلاک خودرو به نام افراد ثبت شده امکان اینکه میزان آلایندگی آن‌ها از طریق پلاک تشخیص داده شود سخت است و به همین دلیل نیازمند یک برنامه‌ریزی و نرم‌افزار در این خصوص خواهیم بود، و به همین دلیل است که در حال حاضر امکان شناسایی میزان آلایندگی خودروها از روی پلاک نیز وجود ندارد و باید از یک سری پارامترهای دیگر برای اینکار استفاده کرد که این اقدام نیازمند کار کارشناسی و برنامه نویسی برای دوربین‌هاست.»
به گفته او در این طرح برای موتور سیکلت‌ها نیز هیچ برنامه‌ریزی و اقدام مناسبی صورت نگرفته و تنها خودروها با محدودیت روبه رو خواهند شد در حالی که بسیاری از موتور سیکلت‌ها آلایندگی به مراتب بالاتر از یک خودرو دارند.
جهانگیری موضوعی مهم تر از اجرای طرح ال.ای.زد را نیز مطرح می کند و می‌گوید: «زمانی که محدوده‌های طرح ترافیک و زوج و فرد در پایتخت اعمال شد، هدف کاهش آلودگی هوا، آلودگی صوتی و نیز تراکم وسایل نقلیه در هسته مرکزی پایتخت بود، اما این طرح عملا شکست خورد چرا که نمی‌شود، تمام ادارات و زیر مجموعه‌های سه قوه، مجهز ترین بیمارستانها و آزمایشگاه‌ها، مراکز خرید و ... را در هسته مرکزی پایتخت بسازیم و بعد توقع داشته باشیم که کسی وارد این محدوده نشود و تراکم کم باشد. با این شرایط تنها یک منبع درآمد ایجاد خواهد شد که خودروها مجوز ورود به این محدوده را خریداری کرده و مجاز به ورود به این محدوده شوند».
رییس پلیس ترافیک شهری ادامه می‌دهد:«پس به نظر من بهتر است به فکر تمرکز زدایی از مرکز پایتخت و هسته مرکزی آن که امروزه به نام محدوده زوج و فرد و طرح ترافیک شناخته می‌شود، باشیم. باید جهات حرکت ترافیک را بر عکس کنیم و به جای اینکه هر روز شاهد سرریز جمعیت از حاشیه شهر به هسته مرکزی باشیم این جهت را معکوس کنیم و هسته مرکزی پایتخت تغییر کاربری داده و از اداری و تجاری و دولتی به مسکونی بدل شود.»
جهانگیری البته در میان سخنانش چندین بار تاکید می کند که این راه حل‌ها یک شبه و مقطعی نیست و حداقل بین 10 تا 15 سال زمان احتیاج دارد.
متن کامل گفت وگوی با سرهنگ علیرضا جهانگیری، رییس پلیس ترافیک شهری راهور ناجا که در دفتر کارش واقع در شهرک آزمایش برگزار شد در ادامه آمده است:
- اینکه بخواهیم برای تردد خودروها محدودیت ایجاد کنیم، بر خلاف حقوق شهروندی نیست؟
تا حدودی با این حرف موافقم. اما اجازه دهید قبل از آن نگاهی کنیم به تاریخچه و چرایی ایجاد محدودیت برای تردد خودروها. اولین بار حدود 35 سال پیش بود که طرح ترافیک با هدف کاهش تراکم در هسته مرکزی پایتخت و کاهش آلودگی هوا در این نقاط به مرحله اجرا درآمد و پس از آن در محدوده‌های آن تغییراتی اعمال شد تا اینکه در سال 84 تصمیم بر این شد تا محدوده دیگری به نام زوج و فرد به این محدودیت‌ها اضافه شود که در نهایت گستره آن به شکل امروزی درآمد.
- اما به نظر نمی‌رسد که این طرح در عمل چندان هم مثبت بوده باشد.
کمی که پیش برویم معایب و محاسن اجرای این طرح را خواهم گفت، اما به طور کلی در محدوده طرح ترافیک باید طراحی شهری به گونه‌ای باشد که جهت حرکت جمعیت از مرکز به اطراف باشد اما متاسفانه در تهران این موضوع برعکس است و ما تمامی دستگاه‌هایمان اعم از دستگاه‌های مربوط به سه قوه، مراکز خرید، دستگاه‌های خدماتی و ... را در داخل محدوده طرح ترافیک مستقر کرده‌ایم و حالا در این شرایط توقع داریم که محدوده مرکزی پایتخت تراکم کمتری داشته باشد. بدیهی است که این امر شدنی نیست.
به نظر من در محدوده طرح ترافیک اصلا نباید مجوز ساختمان‌های بلندمرتبه، برج، پاساژهای مختلف و غیره داده شود. این در حالی است که امروزه مجتمع‌هایی مانند پاساژ علاءالدین، بازار تهران، مراکز خرید و غیره در مرکزی‌ترین نقطه پایتخت مجوز ساخت گرفته‌اند و اینها همه از عواملی است که تراکم در مرکز پایتخت را افزایش داده است.
- پس معتقدید که باید مرکز پایتخت را از جاذبه‌های جمعیتی خالی کرد؟
بله . راهکار درست این است که شهرداری با کمک دولت و دستگاه قانون‌گذاری، اقدامی کند تا مرکز شهر بیش از این شلوغ نشود. نباید مجوز ساخت و سازهای بلندمرتبه در این محدوده داده شود و ادارات، دستگاه‌ها، پاساژها و ساختمان‌هایی با قدرت جذب جمعیت شناور بیشتر به این محدوده اضافه شود. طرح ترافیک به معنای واقعی یعنی اینکه علاوه بر اینکه برای خودروها محدودیت وجود دارد، برای ساخت و ساز و هر عاملی که باعث سرریز شدن جمعیت به منطقه مرکزی پایتخت می‌شود نیز محدودیت قائل شویم اما در حال حاضر این طور نیست و طرح ترافیک تنها برای خودروها لحاظ شده است که آن هم بیشتر به یک منبع درآمد بدل شده است، چراکه هر خودرویی می تواند با پرداخت مبلغی مجوز ورود به این محدوده را کسب کند، البته تمام این کارها بین 10 تا 15 سال زمان می برد و کار یک روز و یک ماه و یکسال نیست.
- اما به هرحال امکان تغییر یکسری محل‌ها وجود ندارد، یا حداقل به این زودی‌ها نمی توان آن را منتقل کرد. نمونه‌اش بازار تهران.
اتفاقا بحث دیگر این است که یک سری موارد را نمی‌توان تغییر داد. به عنوان مثال همین بازار تهران که در محدوده طرح ترافیک قرار گرفته و شاید حالا حالاها امکان انتقال آن وجود نداشته باشد اما انبارهای کالا را که می‌توان از این محدوده خارج کرد. دستگاه‌های دولتی را نیز باید از محدوده مرکزی پایتخت به محدوده‌های اطراف پایتخت در شمال، جنوب، شرق و غرب انتقال داد تا شاید به واسطه این اقدامات دیگر شاهد سرریز شدن جمعیت از چهار جهت به مرکز پایتخت نباشیم. مشکل دیگر این است که الگوی طراحی شهری ما نیز دارای مشکلاتی است. امروزه برخی از جارو تا جهیزیه عروس را از بازار تهران می‌خرند در حالی که باید مراکز خرید محلی در سطح محلات ایجاد شود و علاوه بر آن فرهنگ‌سازی نیز بر روی این دسته از شهروندان داشته باشیم تا از همان مراکز خرید محلی نیازهای خود را تامین کنند.
- یک موضوع برمی‌گردد به همین طراحی شهری و جایگذاری دستگاه‌ها و ... اما بحث دیگر به آلایندگی خودروها و تعدادشان مربوط می شود، طرح ال.ای.زد که اخیرا مطرح شده به همین موضوع اشاره دارد.
امروز در کشور ما بیش از 11 میلیون خودرو داریم. بیش از 10 میلیون دستگاه موتورسیکلت هم در خیابان‌ها و معابر کشورمان تردد می‌کند. حالا ما آمده‌ایم در شرایطی که این دو عدد تقریبا با یکدیگر برابری می‌کنند تنها برای خودروهای سواری برنامه ریزی کرده و محدودیتی را بر حسب میزان آلایندگی برایشان در نظر گرفته ایم اما سوال اینجاست که آیا مجریان این طرح از این تعداد موتورسیکلت که گاه چندین برابر یک خودروی سواری نیز آلودگی ایجاد می‌کنند صرف نظر کرده‌اند؟ و اگر پاسخ مثبت است مگر می‌شود این تعداد موتورسیکلت را که اتفاقا در حوزه مرکزی شهر تراکم آن بالاست نادیده گرفت و بعد امیدوار باشیم که مشکل تراکم و آلودگی هوا رفع شود.
90 درصد افرادی که وارد محدوده طرح ترافیک می شوند، ساکن منطقه نیستند
آمارهایی وجود دارد که نشان می‌دهد حدود 90 درصد از افرادی که صبح‌ها به محدوده مرکزی پایتخت و طرح ترافیک و زوج و فرد می‌آیند، ساکن خارج این محدوده هستند. باید بگویم تعدادی از این افراد از وسایل نقلیه عمومی برای رسیدن به محل کار استفاده می‌کنند. تعدادی دیگر اما از خودروی شخصی‌شان استفاده کرده و متاسفانه گروهی نیز اقدامات عجیبی نظیر خرید تاکسی یا موتور برای تردد در محدوده طرح ترافیک انجام داده‌اند که اینها همه موجب افزایش تراکم و آلودگی هوا و همین طور آلودگی صوتی می شود، برخی هم دو خودرو خریداری کرده که هم پلاک زوج داشته باشند و هم پلاک فرد، اینها تنها بخشی از معایب طرح ترافیک و زوج و فرد است.
- راه حل فعلی چیست؟
به طور کلی همان طور که اشاره کردم باید هسته مرکزی پایتخت را که امروزه با نام محدوده طرح ترافیک یا زوج و فرد شناخته می شود از ساخت و سازها و بلند مرتبه سازی دور کنیم و برنامه‌ریزی انجام شود که دستگاه‌های دولتی نیز از این محدوده خارج شوند و در واقع هسته مرکزی پایتخت تغییر کاربری داده و به جای هسته‌ای اداری و تجاری، به هسته‌ای مسکونی تبدیل شود.
طرح ترافیک و زوج و فرد یک طرح شکست خورده است
- پس با طرح ترافیک یا زوج و فرد موافق نیستید؟
درباره طرح ترافیک به طور کلی یک جمله را می‌توان به صراحت گفت و آن این است که طرح ترافیک یک طرح شکست خورده در برابر آلودگی هوا و آلودگی صوتی است.
زمانی هم که می‌آییم و طرح و زوج فرد را اجرا می‌کنیم به نظرم باز هم یک کار بیهوده انجام شده چرا که در این طرح ناکارآمد نیز بدون اینکه با عوامل آلوده کننده کار داشته باشیم، تنها خودروها را بر حسب شماره پلاک‌شان محدود کرده‌ایم و علاوه بر آن صدها تاکسی، مینی‌بوس، ون و... وجود دارد که علی‌رغم آلایندگی بالایی که دارند می‌توانند به این محدوده وارد شوند. به این آمار اضافه کنید صدها هزار موتورسیکلتی که هیچ محدودیتی برای رفت و آمدشان در محدوده زوج و فرد و طرح ترافیک وجود ندارد و آلایندگی بسیار بالایی نیز دارند. به نظرم طرح ترافیک طرحی است که اصلا با عوامل آلوده کننده هوا کاری ندارد.
- طرح ال.ای.زد چطور؟
این طرح را در شهرداری پیشنهاد داده‌اند و بر اساس آن خودروها بر اساس میزان آلایندگی که دارند به چهار دسته آبی، سبز، زرد و قرمز دسته‌بندی شده و با توجه به این چهار رنگ اجازه تردد در معابر را خواهند یافت. بر این اساس گروه آبی شامل کلیه خودروهای سواری و وانت بار دارای استاندارد آلایندگی یورو 5 یا بالاتر به علاوه کلیه خودروهای سواری برقی یا هیبریدی و کلیه موتورسیکلت‌های برقی می‌شود و گروه سبز نیز شامل کلیه خودروهای سواری و وانت‌بار گازسوز یا بنزینی با استاندارد آلایندگی یورو 2 یا بالاتر خواهد بود. همچنین کلیه موتورسیکلت‌های بنزینی انژکتوری با استاندارد آلایندگی یورو 3 یا بالاتر و کلیه وسایل نقلیه سبک و سنگین دیزلی با استاندارد آلایندگی یورو 3 یا بالاتر نیز جزو گروه سبز به حساب می‌آیند. کلیه خودروهای سواری و وانت‌بار بنزینی با سیستم سوخت رسانی کاربراتوری و استاندارد آلایندگی پایین‌تر از یورو 2 به علاوه کلیه موتورسیکلت‌های بنزینی کاربراتوری و وسایل نقلیه سبک و سنگین با استاندارد آلایندگی پایین‌تر از یورو 3 نیز جزو گروه زرد محسوب می‌شوند و گروه قرمز نیز شامل تمامی وسایل نقلیه فاقد گواهی معاینه فنی معتبر بر اساس قوانین موضوعه و وسایل نقلیه با عمر بیشتر از سن فرسودگی بر اساس مصوبه هیات وزیران خواهد بود.
- یعنی می توان به این طرح امیدوار بود؟
در این خصوص سوال جدی این است که چند درصد از خودروهایمان دارای استاندارد یورو 5 یا حتی استاندارد یورو 3 به بالا هستند. ضمن اینکه باز هم ما صورت مسئله را در این طرح مورد بی‌توجهی قرار داده و انگار بنا نداریم که از هسته مرکزی پایتخت تمرکززدایی کنیم. به عنوان مثال ما هر روز شاهد سرازیر شدن خودروهای کارمندان دستگاه‌های مختلف سه قوه از بزرگراه صیاد شیرازی و مدرس و چمران به سمت جنوب هستیم که این روند باید معکوس شود. در ثانی اغلب اتوبوس‌ها و تاکسی‌های ما جزو گروه قرمز یا زرد قرار دارند. آیا با اجرای این طرح در مدل اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها نیز بناست تجدید نظری صورت بگیرد یا همچنان اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها می‌توانند وارد محدوده طرح ترافیک شوند؟.
امکان شناسایی خودروهای آلاینده از طریق پلاک وجود ندارد
- البته مدیران شهری بدون اینکه به این موضوعات اشاره کنند، با قطعیت از اجرایی شدن آن گفته‌اند. یعنی به نظر پلیس زیرساختها آماده نیست؟
به طور کلی من احساس می‌کنم این طرح نیازمند مطالعه است و در حال حاضر نیز در مرحله اجرا قرار ندارد. نباید تصور کنیم که با اجرای این طرح تمام محدوده‌ها از بین می‌رود بلکه باز هم یک سری محدودیت برای خودروها وجود دارد و اتفاقا محدودیت نیز بیشتر است چرا که همان طور که گفتم شمار زیادی از خودروهای ما جزو گروه قرمز و زرد به حساب می‌آیند و خودروهایی که در گروه آبی جای خواهند گرفت بسیار کم خواهند بود. موضوع دیگر امکان شناسایی این خودروهاست چرا که با توجه به اینکه پلاک خودرو به نام افراد ثبت شده امکان اینکه میزان آلایندگی آن‌ها از طریق پلاک تشخیص داده شود سخت است و ما نیازمند یک برنامه‌ریزی و نرم‌افزار در این خصوص هستیم. بنابراین در حال حاضر امکان شناسایی از روی پلاک و به وسیله دوربین ها نیز وجود ندارد و ما باید از یک سری پارامتر دیگر استفاده کنیم که این نیز همان طور که گفتم نیازمند کار کارشناسی است.
- در مجموع با اجرای طرح ال.ای.زد موافقید؟
در جای خودش با این طرح موافقیم اما معتقدم هنوز امکان اجرایی شدن آن وجود ندارد. شما ببینید از یکی دوسال گذشته تازه رعایت استاندارد یورو 2 در تمامی کارخانه‌های خودروسازی اجباری شده و این یعنی اگر فردی همین امروز خودرویی را تحویل بگیرد ممکن است نهایتا استاندارد یورو 2 را داشته باشد که با این شرایط باز هم نمی تواند وارد یک محدوده خاصی شود، ضمن اینکه ممکن است پس از مدتی استاندارد خودرو از این سطح نیز پایین تر بیاید که لازم است برای این موضوع و نظارت بعدی هم سازوکاری اتخاذ کنیم یک موضوع دیگر نیز این است که نهایت ممکن است حدود 3 میلیون دستگاه خودروی سواری در کشورمان استاندارد یورو 2 یا بالاتر داشته باشند و این یعنی بین 7 تا 8 میلیون دستگاه خودروی سواری فاقد استانداردهای لازم برای گروه آبی یا سبز هستند.
اکثریت خودروها فاقد شرایط لازم برای ال.ای.زد هستند
اکثریت خودروهای ما فاقد این شرایط هستند و در این شرایط هم حقوق شهروندی و عدالت اجتماعی نیز در مدیریت شهری مان رعایت نخواهد شد. البته توجه داشته باشید که هر طرحی که مدیران مطرح می‌کنند صدردصد قابل اجرا نیست.
- امکان حذف محدوده طرح ترافیک یا زوج و فرد وجود دارد؟
محدوده طرح ترافیک و زوج و فرد مصوبه قانونی است و حذف شدنی نخواهد بود مگر اینکه زیرساختها و مقدمات تغییر قانون را فراهم کنیم اما محدوده زوج و فرد دائمی نیست و تنها در شرایط اضطرار به کار گرفته خواهد شد از این رو امکان تغییر آن وجود دارد.
منبع: ایسنا