ماه گذشته یکی دیگر از آن اتفاقات منحصر به فرد خودمان در صنعت خودرو رخ داد که سوژه داغ این شماره چراغ قرمز شد. مدیر عامل محترم شرکت ایران خودرو که از قیمت اعلامی شورای رقابت برای خودروی دنا ناراضی بود، پس از اینکه از طریق مذاکره و مباحثه نتوانست شورا را به قیمت مورد نظرش راضی کند، در یک اقدام شجاعانه(!) اعلام کرد پس از تحویل خودروهای پیش فروش شده به مشتریان، به نشانه اعتراض به دخالت شورای رقابت در امور داخلی(!) این شرکت، از این پس دنا را فقط برای بازارهای صادراتی در نظر گرفته است. مخلص کلام یعنی دنا با بازار ایران قهر کرد!
کالبد شکافی ابعاد این واقعه
نخست بد نیست بدانیم این خودروی دنا چیست که ظاهراً بازار داخلی از دیدن جمال آن محروم شده است؟ دنا روی همان پلتفرم آشنای سمند و پژو 405 ساخته شده و بدنه آن هم فیس لیفت سمند است و البته اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، در نمای جلو چهره متمایز و جذابتری نسبت به دیگر محصولات ایران خودرو داشته، ضمناً طراحی داخلی آن هم به روز شده است. پس ما با یک خودروی متحول و کاملاً جدید یا محصولی متناسب با رقبای روز اروپایی، کرهای و حتی چینی طرف نیستیم، بلکه دنا نهایتاً یک فیس لیفت از سمند پیر و خسته خودمان بوده است. تازه همین خودرو نیز با چند سال تأخیر از زمان رونمایی، عرضه میشود!
در گام بعدی باید بدانیم این شورای رقابت کیست که این چنین موی دماغ خودروسازان ما و اخیراً هم موجب تکدر خاطر مدیرعامل ایران خودرو شده است؟! این شورا که از سال 1388 فعالیت رسمی خود را شروع کرده، قرار است در بازارهایی که انحصاری و غیر رقابتی است وارد عمل شده، هم فضا را برای ورود بخش خصوصی به این بازارها تسهیل کند و هم به منظور کنترل بازار و جلوگیری از افزایش بیرویه قیمتها توسط انحصارگران، با روشهایی نظیر محاسبه دقیق قیمت تمام شده و کنترل عملکرد تأمینکنندگان در توزیع کالا، کاری کند تا مصرف کنندگان بیشتر از این(!) از بازیگران انحصاری این بازارها، آسیب نبینند.
سؤال بزرگی که پیش میآید اینکه بازار خودروی ایران انحصاری است که شورای رقابت بخواهد در آن اعمال نظر کند؟ هر چند خودروسازان ما میگویند این بازار رقابتی، پویا و بیش فعال است!، اما حقیقت امر این است که در محدوده قیمتی پایینتر از 60 میلیون تومان، یعنی همان پرتقاضاترین محدوده بازار که اتفاقاً متناسب با درآمد و پسانداز مصرفکنندگان اقشار متوسط و پایینتر از متوسط است، این بازار غیر رقابتی بوده، چراکه به لطف قوانین فعلی، خودروهای وارداتی هرچقدر هم ارزان باشند با محاسبه نرخ تبدیل ارز و هزینههای بالای 100 درصد ترخیص خودرو، امکان ندارد به این محدوده قیمت نفوذ کنند. لذا حیاط خلوت آرام، دنج و بدون مزاحمتی برای تولیدکنندگان و مونتاژکاران داخلی ایجاد شده که در حدود 90 درصد این حیاط خلوت هم در اختیار دوگروه خودروسازی دولتی است!
معمای بزرگی که بعد از گذشت سالها هنوز لاینحل مانده اینکه آیا ادامه این استراتژی صحیح است یا باید صنعت و بازار خودروی ایران را به سمت فضای رقابتی سوق داد؟ پُرواضح است فضای رقابتی، منجر به بالاتر رفتن حق انتخاب مصرفکننده شده و متعاقباً تولیدکنندگان را وادار میکند با بهبود راندمان کاری خود و معرفی محصولات جدیدتر، سهم خود را در بازار حفظ کنند، چرا که میدانند دیگر حیاط خلوتی در اختیارشان نیست که هر چه تولید کنند، مصرفکننده مجبور به خرید آن است، بلکه اینبار اگر محصولش به روز و باکیفیت و به قیمت مناسب نباشد، بقای شرکت به خطر میافتد چون مصرف کننده به راحتی سراغ دیگر گزینههای موجود میرود.
چون این سؤال کلیدی هنوز بدون جواب مانده یا اگر جواب آن مشخص شده ارادهای برای اجرای آن وجود ندارد، لذا مباحثی همچون قیمتگذاری دستوری دنا پیش میآید که موجب ناراحتی و رنجش مدیران صنعت خودروسازی ما میشود. هنوز فراموش نکردهایم که حدود 2 سال پیش و همزمان با افزایش شدید نرخ ارز، دعواهای شدید و کشداری مابین شورای رقابت و خودروسازان در خصوص قیمتگذاری خودروها درگرفت و در نهایت کفه ترازو به نفع خودروسازان سنگین شد، چراکه قیمتها بیشتر از آنچه وعده آن توسط نمایندگان مجلس و شورای رقابت داده میشد، گران شد.
و اما نکته پایانی
اینکه قیمت پیشنهادی شورای رقابت برای دنا درستتر است یا ایران خودرو، یک بحث است، خط و نشان کشیدن یک خودروساز برای یک نهاد زیرمجموعه ریاست جمهوری و سپس تلافی کردن این اختلاف نظر بر سر مصرف کنندگان با تهدید به محروم کردن آنها از خرید این خودرو نیز خود حکایتی است تاریخی! در کویر لم یزرع خودروسازی کشور که محصولاتش سالهاست از تکنولوژی روز دنیا عقب افتاده و به سرعت هم در حال چینیزاسیون است، ارائه محصولات نسبتاً جدیدی نظیر همین دنای خودمان، غنیمت نصفه و نیمهای بود که ظاهراً این فرصت نیز از دست رفته است! جالب اینکه اینبار هم مردم محجوب و مظلوم باید تاوان این بازار غیررقابتی و دعواهای میان تولیدکنندگان و نهادهای ذیصلاح را پس بدهند.
نکته ظریف اینکه طبق عرف بازار خودروی کشورمان، قطعاً برخی از افرادی که دنا را پیش خرید کردهاند مصرفکننده نبوده بلکه هدفشان فروش خودرو با قیمت بالاتر است و اکنون تنها برنده واقعی این ماجرا همین دوستان هستند، چون اگر دنا دیگر عرضه نشود، خودروی این عزیزان در بازار قیمتی نجومی و کاذب پیدا خواهد کرد!