اکسل در یک تعریف ساده محوری است که جهت نصب چرخ ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. آشنایی با این قطعه و علائم خرابی آن در بهبود عملکرد خودرو موثر است.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «خبرماشین» به نقل از تسنیم، اکسل (به انگلیسی: axle) محور مرکزی یک چرخ یا دنده است. در بعضی موارد، اکسل شاید با یک یاتاقان یا بوش مکانیکی در سطح داخلی سوراخ چرخ یا دنده در جایش ثابت نگه داشته شود تا به چرخ یا دنده اجازه دهد که آزادانه به دور اکسل بچرخد.
برحسب وظایف مذکور می‌توان اکسل ها را به انواع مختلف طبقه بندی نمود. البته تنوع اکسل در خودروهای سواری به علت سادگی مکانیزم ، محدودیت مکانی ، مکتب های متنوع طراحی و … بسیار گسترده تر از خودروهای تجاری می‌باشد. در این مقاله با توجه به زمینه کاری شرکت تنها به ذکر و توضیح انواع اکسل در خودروهای تجاری میپردازیم.
یک اکسل های صلب یا یا ثابت (Rigid Axles)
در این نوع اکسل ها محور دورانی چرخ ها دو طرف توسط یک بدنه سخت و ثابت به یکدیگر متصل می‌باشد و بدین سبب جابجایی چرخ در یک طرف منجر به جابجایی در طرف دیگر خواهد شد. استحکام بالا ، توان تحمل بار زیاد و سادگی مکانیزم باعث گردیده است که این نوع اکسل ها با توجه به قابلیت کمتر در تامین راحتی سرنشین در خودروهای تجاری کاربرد عمده ای داشته باشد. در ادامه بحث به بررسی برخی از انواع اکسل های صلب میپردازیم.
اکسل جلو فرمان پذیر (Steered Rigid Front Axle)
این نوع اکسل با توجه به ظرفیت تحمل بار و شکل هندسی در جلو خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد بنابراین بدنه اصلی آن به نام تیرک اصلی (Axle Beam) به منظور عدم برخورد با قسمت تحتانی موتور دارای انحنا به سمت پایین می‌باشد .در خودروهای موتور عقب مانند اغلب انواع مینی بوس و اتوبوس با رفع این محدودیت شکل تیرک اصلی صاف تر می‌باشد.
سیستم ترمز، توپی و مجموعه چرخ روی قطعه ای به نام سگ دست نصب شده‌اند که خود برای ایجاد قابلیت فرمان پذیری نسبت به شفتی بنام کینگ پین می توان دوران نماید. مکانیزم ذوزنقه ای فرمان نیز امکان فرمان گیری دوچرخ بصورت همزمان و با زوایای مختلف را فراهم می‌نماید.
گاهی برای پایین آوردن کف اتوبوس ها (Low Floor Bus) نیاز به ایجاد فرورفتگی بزرگتری در بیم اکسل می‌باشد که در این حالت اکسل را دروازه أی (Portal) می‌گویند.
اکسل عقب محرک (Driven Rigid Rear Axle)
در اغلب خودورهای تجاری اکسل عقب وظیفه انتقال قدرت به چرخ ها و به حرکت درآوردن خودرو را دارد لذا بدنه اصلی این اکسل به نام پوسته اکسل عقب به عنوان پایه ای برای نصب کله گاوی (همراه با دیفرانسیل) و محل گذری برای پلوس ها نیز عمل می‌نماید. در کله گاوی اکسل ، جهت حرکت طولی گاردان به حرکت عرضی تبدیل شده و سرعت دورانی به میزان مورد نیاز کاهش می‌یابد. دیفرانسیل که یکی از اجزای کله گاوی می باشد وظیفه توزیع دور به تناسب شرایط حرکت را به عهده دارد.
اکسل جلو محرک (Rigid Front Driven Axle)
این اکسل دو وظیفه انتقال قدرت و فرمان پذیری را ایفا می‌نماید و در خودروهای تجاری که قدرت محرکه می‌تواند از طریق اکسل های جلو و عقب منتقل می‌شود مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اکسل به جهت نصب کله گاوی و عبور پلوس ها دارای پوسته ای مشابه اکسل عقب است و به منظور فرمانگیری دارای کینگ پین یا محورد دوار می‌باشد.
انتقال قدرت به اکسل جلو باعث می‌شود که علاوه بر پایداری بیشتر در خودرو امکان انجام مانورهای مشکل تری در شرایط جاده ای سخت مانند سطوح لغزنده و ناهموار نیز فراهم شود. لذا اکثراً این اکسل ها در خودروهای خارج جاده ای (Off Road) یا مورد استفاده نظامی نصب شوند. در مواقعی که شرایط کاری عادی باشد و نیازی به استفاده از اکسل جلو به عنوان حرکت دهنده وجود نداشته باشد می‌توان اتصال آنرا به جعبه دنده قطع کرده و از آن به عنوان اکسل صلب غیر محرک استفاده نمود.
اکسل مرده (Dead Axle)
در وسایل نقلیه کشیده شونده (تریلی) با تعداد محور کم اکسل ها نیاز به انتقال قدرت با فرمان پذیری ندارند لذا از نوع ساده ای از اکسل که شامل یک بدنه صلب به نام پوسته اکسل ، سیستم ترمز و مجموعه چرخ می‌باشد استفاده می‌شود و به آن اکسل مرده (Dead Axle) در مقابل اکسل های محرک یا فرمان پذیر گفته می‌شود.
نمونه چنین اکسلی همراه با سیستم تعلیق در نشان داده شده است.
گاهی از این نوع اکسل ها برای افزایش ظرفیت باربری خودروهای تجاری نیز استفاده می‌شود که در این صورت به آنها (Tag Axle) گفته می‌شود. این اکسل ها به تناسب کاربرد به تعداد آنها می‌توانند از قابلیت فرمان پذیری نیز برخوردار باشند.
اکسل های تعلیق مستقل (Independent Suspension Axles)
در این نوع اکسل ها هرگونه حرکتی در چرخ یک طرف خودرو تاثیر قابل توجهی بر حرکت طرف دوم خودور نخواهد داشت ، چون اجزای اکسل و تعلیق در دو طرف خودرو کاملاً از یکدیگر مجزا بوده و اصطلاحاً مستقل می‌باشند. برای ایجاد چنین حالتی قطعات اکسل به عنوان اجزای سیستم تعلیق مانند فنر و میله های تعادل نیز عمل می کند لذا به این نوع اکسل تعلیق مستقل گفته می‌شود.
تعلیق های مستقل از دو نوع عمده تشکیل یافته اند. نوع اول به نام مکفرسون (Mc Phersou) ظرفیت تحمل بار کمتری دارد لذا عمدتاً در خوردهای سواری یا سبک مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی نوع دوم به نام (Double Wishbone) از ظرفیت تحمل بار بسیار زیادی برخوردار است و لذا در برخی از خودورهای تجاری مانند اتوبوس و میدی باس و مینی بوس به کار رفته است.
عدم وجود بدنه اصلی در تعلیق مستقل باعث شده است که هیچگونه محدودیت فضایی در قسمت میانی خودرو وجود نداشته باشد و از این فضا در اتاق استفاده بهینه به عمل آید. در نمونه چنین اکسلی برای استفاده در جلو اتوبوس های کف پایین Low Floor و احیاناً در عقب نشان داده شده است.
علائم خرابی اکسل
همانطور که گفته شد، اکسل به عنوان محور نصب چرخ‌ها شناخته می‌شود و خرابی این سیستم در خودروهای مختلف بسیار متداول بوده است. بسیاری از رانندگان این سوال را در ذهن خود دارند که چگونه بفهمیم اکسل عقب خراب است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که خرابی اکسل عقب خودرو همواره با نشانه‌هایی همراه است. در ادامه به رایج‌ترین علائم خرابی اکسل عقب اشاره می‌کنیم:
شنیدن صدای تق تق با ریتم سریع از سمت عقب
شکستگی محفظه نگهدارنده گریس و نشت آن
تنظیم نبودن فرمان در اثر ضربه شدید
لرزش فرمان و خودرو در هنگام رانندگی
پارگی و پوسیدگی بوش اکسل عقب خودرو
خرابی پلوس خودرو
بنابراین اگر علائمی که گفته شد را در خودرو مشاهده کردید، توصیه می‌کنیم به تعمیرگاه تخصصی خودرو مراجعه کنید تا در صورت تشخیص خرابی اکسل، نسبت به تعویض آن اقدام شود.