چه کسانی می توانند از بیمه بیکاری استفاده کنند؟

برابر قانون، تنها افرادی می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کنند که به‌صورت غیرارادی از کار بیکار شده و خروج از اشتغال به اراده و خواست آن‌ها نبوده باشد؛ بنابراین کارگرانی که برخلاف میل و اراده خود بازخرید شوند ولی آماده کار باشند، از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند خواهند بود.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «خبرماشین» به نقل از ایسنا، غیر ارادی بودن بیکاری، ملاک اصلی برقراری حمایت‌های قانونی برای بیمه‌شدگان بیکار است و عامل اصلی در احراز شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری بر پایه اخراج استوار شده است، به این معنا که بیمه‌شده کار خود را به اختیار از دست نداده باشد؛ مثلا اخراج به دلیل عدم نیاز نیروی کار یا عدم تفاهم کارگر و کارفرما در ادامه همکاری صورت گرفته باشد.
چنانچه کارگر استعفا دهد یا ترک کار کند و یا بیکاری وی ناشی از خاتمه کار و تسویه حساب باشد، بیکاری غیر ارادی محسوب نشده و طبعا شامل دریافت مقرری بیمه بیکاری نخواهد شد، همچنین کارگرانی که برخلاف میل و اراده خود بازخرید شوند ولی آماده کار باشند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند خواهند بود.
کارگر اخراجی پس از اخراج یک ماه فرصت دارد تا به هیات‌های حل اختلاف وزارت کار مراجعه و درخواست مقرری بیمه بیکاری کند. درصورت عذر موجه مثل بیماری امکان مراجعه تا حداکثر سه ماه نیز وجود دارد. این مدت برای کارگرانی که از خدمت سربازی یا حضور در جبهه مراجعه می‌کنند و کارفرما از پذیرش آن‌ها خودداری می‌کند، دو ماه است.
تشخیص ارادی و غیرارادی بودن بیکاری بیمه‌شده‌ها نیز بر عهده کمیته‌ای متشکل از نماینده‌های اداره تعاون، کار و رفاه ‌اجتماعی و سازمان تامین‌ اجتماعی است.این در حالی است که شعب تامین‌اجتماعی بر اساس معرفی اداره تعاون، کار و رفاه‌ اجتماعی درخصوص برقراری مقرری بیمه بیکاری برای بیمه‌شده‌ها اقدام می‌کنند.
بیمه‌شده‌ای که کار خود را به صورت غیرارادی از دست می‌دهد، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری، باید حداکثر ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ بیکاری، موضوع را به واحدهای اداره تعاون، کار و رفاه ‌اجتماعی اطلاع دهد و آمادگی خود را جهت اشتغال به کار تخصصی خود یا کار مشابه آن اعلام کند.
کریم یاوری - مدیرکل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت کار - در گفت‌وگو با ایسنا، می‌گوید: هم اکنون بیش از ۲۳۰ هزار کارگر که بدون میل و اراده از کار بیکار شده‌اند، مقرری بیمه بیکاری می‌گیرند که از این تعداد بیش از ۵۰ هزار نفر متعلق به استان تهران هستند.
او با بیان اینکه مقرری بیمه بیکاری واجدان شرایط از همان روز اول شروع بیکاری آن‌ها محاسبه و پرداخت می‌شود، می افزاید: تنها کسانی استحقاق گرفتن مقرری را دارند که واقعا بیکار شده باشند و ما اجازه نداریم مقرری بیمه بیکاری را به افراد شاغل بدهیم.
به گفته مدیرکل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت کار تلاش کرده با اتخاذ سیاست‌های مناسب مثل فراهم کردن فرصت اشتغال مجدد، زمینه صرفه‌جویی در منابع بیمه بیکاری و اشتغال به کار دوباره بیکارشدگان را به وجود آورد.
یاوری در عین حال نقش سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای در بازآموزی کارگران بیکار شده را حایز اهمیت خوانده و می‌گوید: سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای وظیفه دارد آموزش‌های مهارتی مورد نیاز بازار کار را به کارگران بیکار شده تحت پوشش بیمه بیکاری ارائه و از این طریق زمینه تجدید مهارت آن‌ها را فراهم کند.
در حال حاضر بیمه شدگانی که به علت تغییرات ساختار اقتصادی بنگاه، از کار بیکار شوند با تایید شورای عالی کار تحت پوشش بیمه بیکاری قرار می‌گیرند؛ همچنین هر گونه تغییر یا بازسازی خطوط تولید، جابجایی کارگاه یا ماشین‌آلات به منظور کاهش وابستگی و بهینه کردن تولید جزو تغییر ساختاری تلقی شده و با تایید شورای عالی کار، کارگران تحت پوشش بیمه بیکاری قرار می‌گیرند.
علی اصلانی- رییس کانون شورای اسلامی کار البرز - درباره بهره‌مندی بیکاران از مقرری بیمه بیکاری، می‌گوید: در حال حاضر بنگاه‌های تولیدی به دلیل شرایط اقتصادی و افزایش هزینه‌ها با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند و ناچار به تعدیل کارگران یا توقف خطوط تولید خود شده‌اند.
او می‌افزاید: متاسفانه امروز کارگرانی که به دلیل شرایط حاکم بر اقتصاد، نوسانات نرخ ارز و رکود کارخانه‌ها از کار بیکار می‌شوند، نمی‌توانند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کنند چراکه منابع موجود برای پوشش شاغلان بیکار شده محدود است، در حالی که کارگران ماهانه مبلغی بابت حق بیمه خود به صندوق تامین اجتماعی واریز می‌کنند و این حق را دارند که در شرایط خاص بتوانند از حقوق قانونی خود بهره‌مند شوند.
این مقام مسئول کارگری معتقد است: آماری که درباره افراد تحت پوشش بیمه بیکاری در کشور اعلام می‌شود، با واقعیت‌های موجود سازگار نیست چراکه تعداد شاغلان بیکار شده بیش از کسانی است که مقرری بیمه بیکاری می‌گیرند.
به گفته عضو کانون عالی شوراهای اسلامی کار، کارگرانی که ماهانه بیمه‌پردازی کرده و ناخواسته بیکار می‌شوند، حق بهره‌مندی از مقرری بیمه بیکاری را دارند.
در همین حال یک کارشناس حوزه کار معتقد است: چنانچه منابع درآمدی صندوق بیمه بیکاری تقویت شود، افراد بیکار شده‌ بیشتری تحت پوشش قرار می‌گیرند.
علی اکبر لبافی به ایسنا می‌گوید: در کشورهای دیگر هم بیمه بیکاری در جریان است، منتها پوشش عمومی دارد، به این معنا که هم افراد بیکار فاقد شغل تحت حمایت قرار دارند و هم نیروهای کاری که مشغول کار بوده و بدون میل و اراده بیکار می‌شوند، از مقرری بیکاری استفاده می‌کنند.
این کارشناس حوزه کار می‌افزاید: در کشور ما استثناهایی قایل شده‌اند؛ مثلا در کارگاه‌ها و پروژه‌هایی که ماهیت موقت دارند، نیروی کار نمی‌تواند از بیمه بیکاری استفاده کند. در واقع کارفرما بیمه‌پردازی دارد و درصدی حق بیمه از وی کم و به حساب صندوق تامین اجتماعی واریز می‌شود ولی فرد وقتی بیکار می‌شود، عملا نمی‌تواند از مقرری بیکاری استفاده کند چون استدلال این است که ماهیت کار فرد موقتی است و با اتمام قرارداد عملا از کار خارج شده است.
او صندوق تامین اجتماعی را منبع تامین مقرری بیمه بیکاری دانسته و می‌گوید: صندوق در بعضی از سالها کفایت لازم را در تامین منابع نداشته و از سایر درآمدهای سازمان تامین اجتماعی به آن کمک می‌شود. در حال حاضر به دلیل آنکه منابع لازم در اختیار صندوق نیست، پوشش عمومی ندارد و افراد کمی را تحت پوشش قرار می‌دهد.

مزایای دریافت بیمه بیکاری
دریافت مقرری بیمه بیکاری برای افراد مزایایی دارد که قانونگذار آن را مدنظر داشته است. یکی از مزایا این است که تمام مدتی که فرد بیمه بیکاری می‌گیرد، برای او به عنوان سابقه خدمت منظور می‌شود. یعنی ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری جزو سوابق پرداخت حق بیمه کارگران به لحاظ بازنشستگی، از کارافتادگی و فوت محسوب می‌شود. همچنین در صورت پیدا شدن کار در اولویت معرفی به واحدهای پذیرنده نیروی کار  و اشتغال به کار جدید قرار می‌گیرد.

شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری 
متقاضیان برای دریافت بیمه بیکاری نباید تبعه کشورهای خارجی باشند. بیمه‌شده باید قبل از بیکار شدن حداقل شش ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد. همچنین، بیمه‌شده‌هایی که به خاطر بروز حوادث غیرمترقبه نظیر آتش سوزی، سیل و زلزله بیکار می‌شوند، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری نیاز به داشتن حداقل سابقه پرداخت حق بیمه ندارند و اگر در روز اول کار بر اثر این حوادث بیکار شوند، می‌توانند مقرری بیمه بیکاری دریافت کنند.
بر اساس جدول ماده ۷ قانون بیمه بیکاری، کارگران مجرد حداقل ۶ ماه و حداکثر ۳۶ ماه و کارگران متاهل حداقل ۱۲ ماه و حداکثر ۵۰ ماه با داشتن سابقه پرداخت حق بیمه می‌توانند از حمایت اجتماعی بیمه بیکاری برخوردار شوند. مجموع دریافتی هم نباید از حداقل دستمزد کمتر و از ۸۰ درصد متوسط مزد یا حقوق فرد بیشتر باشد.
فردی که از کار بیکار شده موظف است حداکثر یک ماه (ظرف ۳۰ روز) بعد از تاریخ بیکاری وضعیت خود را به اداره کار محل اشتغال خود گزارش کند.

دلایل قطع مقرری بیمه بیکاری 
کارگرانی که از مقرری بیمه بیکاری استفاده می‌کنند، درصورت اشتغال مجدد،‌ مقرری بیمه بیکاری آنان قطع می‌شود. چنانچه مدت پرداخت بیمه بیکاری تمام شود یا اینکه فرد به کار جدیدی مشغول شود یا در صورت پیدا شدن کار تخصصی‌اش از قبول آن خودداری کند، همچنین اینکه مشمول دریافت مستمری بازنشستگی و از کارافتادگی کلی شود، دیگر نمی‌تواند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کند. در صورتی که پس از برقراری مقرری بیمه‌ بیکاری مشخص ‌شود که بیکاری بیمه‌ شده ناشی از اراده شخصی وی بوده یا بیمه ‌شده بیکار اشتغال مجدد خود را اعلام نکرده و به رغم اشتغال همچنان به دریافت مقرری ادامه داده، باید وجوه دریافتی و کمک هزینه بیکاری را به سازمان تأمین‌ اجتماعی مسترد کند.

یک اسـتثناء!
تنها استثناء در مورد سقف مدت زمان پرداخت مقرری بیمه بیکاری، مربوط به افراد مسن مشمول قانون بیمه بیکاری است که در زمان وقوع بیکاری، ۵۵ سال سن یا بیش‌تر و ۱۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند. این قشر در صورت بیکاری و تا زمانی که مشغول به کار نشده‌اند، می‌توانند تا رسیدن به سن بازنشستگی از مقرری بیمه بیکاری استفاده کنند.
فلسفه وجودی بیمه بیکاری به سال ۱۳۶۶ برمی‌گردد که برای جبران خسارت ناشی از جنگ تحمیلی به کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و مراکز تولیدی و صنعتی آسیب دیده و تخریب شده و کارگرانی که در این جریان بیکار شدند، پیش‌بینی شد. بهره‌مندی نیروی کار از حمایت‌های اجتماعی از جمله ویژگی‌های جوامع توسعه یافته است و اینگونه حمایت‌ها یکی از کارکردهای اصلی نظام‌های بیمه و تأمین‌اجتماعی به شمار می‌رود. بی‌تردید از دست دادن غیرارادی کار یکی از حوادثی است که نیروهای کار را تهدید می‌کند؛ از این رو برقراری بیمه بیکاری راهکاری مناسب و مطمئن برای تأمین زندگی در چنین شرایطی است. امید است با به نتیجه رسیدن اصلاح قانون بیمه بیکاری و تقویت منابع مالی صندوق تامین اجتماعی، جامعه کارگری خصوصا کارگرانی که برخلاف میل باطنی خود بیکار شده‌اند، در شرایط بحران از حمایت‌های بیشتری برخوردار و زمینه اشتغال مجدد آنها فراهم شود.